To on zastapi Jana Englerta w Narodowym. "Miejsce po Bogu jest puste". Kim jest Jan Klata

Ministrstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego powierzyło funkcję dyrektora Teatru Narodowego w Warszawie reżyserowi Janowi Klacie — poinformował resort w poniedziałek 3 lutego. Dyrektor obejmie funkcję z początkiem nowego sezonu teatralnego we wrześniu. Konkurs na dyrekcję Teatru Narodowego , którego od 1998 r. dyrektorem naczelnym był Krzysztof Torończyk, a dyrektorem artystycznym od 2003 r. aktor i reżyser Jan Englert, miał formułę zamkniętą, co oznacza, że ministra Hanna Wróblewska zaprosiła do niego wybrane osoby. Jak przekonywała, "w porozumieniu z przedstawicielami środowisk i obecną dyrekcją". "Jesteśmy częścią kultury śródziemnomorskiej i transatlantyckiej, i przypominanie o tym Zachodowi i manifestowanie tego Wschodowi jest polską racją stanu. Teatr Narodowy ma zaś obowiązek być częścią polskiej racji stanu . Z kolei przypominanie o tym nam, w Polsce, jest naszą jedyną szansą na przetrwanie, co wielokrotnie udowodniła nasza własna historia. To, co było, może przyjść" — przekonywał sam Klata w aplikacji konkursowej. "Margines wolności się kurczy, nie tylko dla mnie. A co najgorsze — wszyscy już obojętniejemy, zaczyna się zupełnie racjonalny proces autocenzury" — mówił w 2023 r. w rozmowie z Dawidem Dudko w Strefie Kultury w magazynie "Newsweek" . Od lat uchodzi za jednego z najbardziej kontrowersyjnych reżyserów teatralnych w Polsce. Jak wyglądała jego droga? Jan Klata urodził się w 1973 r. w Warszawie. "Pochodzi z tzw. dobrej rodziny. Urodził się w rodzinie warszawskiego prawnika, działacza solidarnościowego w czasach PRL-u. W dzieciństwie uważano go za cudowne dziecko" — pisał w tekście "Jan Klata zmienia polski teatr. Każdy spektakl to burza emocji" Rafał Geremek. W wieku 12 lat napisał pierwszą sztukę "Słoń zielony", która została opublikowana w miesięczniku "Dialog" i wystawiona przez Teatr im. Stanisława Ignacego Witkiewicza w Zakopanem. W latach 1989-93 uczęszczał do Liceum Ogólnokształcącego im. Stefana Batorego w Warszawie. Studiował na Wydziale Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Zelwerowicza w Warszawie i na Wydziale Reżyserii Dramatu Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie. Był asystentem Jerzego Grzegorzewskiego przy "La Boheme" według Stanisława Wyspiańskiego (1995), Jerzego Jarockiego przy spektaklu "Grzebanie" (1996) oraz Krystiana Lupy przy "Płatonowie wiśniowym i oliwkowym" według Antona Czechowa (1996). Po studiach zajmował się nie tylko teatrem. Był m.in. copywriterem, dziennikarzem muzycznym, reżyserem talk-show w TV Plus, niedoszłym grabarzem. "To jasne, że Jan Klata nie daje się wpasować w żadne schematy. Z wyglądu przypomina trochę punka z lat 80.: ma młodzieńczą twarz, wygoloną głowę, na której sterczy okazały irokez, chętnie nosi kurtkę z pagonami. Nie ma bardziej kontrowersyjnego polskiego reżysera teatralnego — prawie każda jego sztuka wywołuje skandal. Jeden spektakl ogląda średnio 300 widzów, a grany jest przeciętnie 50-60 razy. To oznacza, że Klata przyciąga na widownię więcej ludzi niż niejeden polski film. A widz teatralny jest bardziej świadomy i wyrobiony. Klata jest jednym z tych artystów, którzy mają dziś wielki wpływ na wrażliwość Polaków" — pisał Geremek. Jego pierwszą samodzielnie zrealizowaną inscenizacją był "Rewizor" według Nikołaja Gogola wystawiony na scenie Teatru im. Józefa Szaniawskiego w Wałbrzychu (2003). Miesiąc później w Teatrze Polskim we Wrocławiu wystawił własną sztukę "Uśmiech grejpruta", którą prezentował wcześniej w formie warsztatów podczas Wrocławskiego Forum Dramaturgii Współczesnej Eurodrama w 2002 r. "Wydarzyło się bezczelne odwrócenie kota ogonem w kierunku kuriozalnej nagonki na LGBT. Sprytny manewr sojuszu tronu i ołtarza . Natomiast podstawowe pytanie jest takie, czy Chrystus należałby do Kościoła katolickiego dzisiaj ? Ten temat jest ze mną od zawsze, od debiutanckiego spektaklu "Uśmiech grejpruta", opowiadającego o medialnym wyczekiwaniu na śmierć Jana Pawła II" — wspominał reżyser w trakcie jednej z rozmów z Onetem. W 2004 r. we Wrocławskim Teatrze Współczesnym im. Edmunda Wiercińskiego Klata zrealizował "Lochy Watykanu" według André Gide'a. Konsekwentnie, nie rezygnując w inscenizacji z odniesień do współczesności, zrobił spektakl, który obrazował społeczeństwo powierzchownie i fałszywie wyznające wiarę . Miejsce po Bogu jest puste. Można podstawić cokolwiek. Jakby mnie to nie trapiło, to bym się tym nie zajmował . Pytanie, co robić z dobrymi kapłanami, których jest jeszcze trochę. Ponoć tacy są najgorsi, jako listek figowy, przysłaniający nam smutną prawdę, że kapliczka jest pusta. Ja chyba tak nie myślę (śmiech). — przyznawał Klata. 2 lipca 2004 r. dał premierę spektaklu "H." według "Hamleta" Williama Szekspira przygotowanego dla Teatru Wybrzeże w Gdańsku i granego w jednej z hal Stoczni Gdańskiej. W Teatrze im. Szaniawskiego w Wałbrzychu 18 grudnia 2004 r. odbyła się premiera jego przedstawienia pt. "... córka Fizdejki" według dramatu "Janulka, córka Fizdejki" Witkacego. "Wywołał protesty, kiedy w sztuce jako aktorów zatrudnił bezrobotnych. Pisano, że epatuje ich nieszczęściem. Tymczasem spektakl okazał się sukcesem, a sami bezrobotni byli bardzo zdyscyplinowani i świetnie się sprawdzili na scenie. Kiedy jedna z gazet nazwała ich menelami, zadzwonił z awanturą " — pisał Geremek. W 2005 r. w ramach Warszawskich Spotkań Teatralnych odbył się "Klata Fest" — przegląd spektakli Jana Klaty. 14 stycznia 2006 r. spektaklem "Trzy stygmaty Palmera Eldritcha" według powieści Philipa Dicka Klata zadebiutował jako reżyser w Narodowym Starym Teatrze im. Modrzejewskiej w Krakowie. "Kolejną inscenizacją, która niemal jednomyślnie zyskała uznanie, był »Transfer!« (Wrocławski Teatr Współczesny, 2006). Na scenie zderzone zostały ze sobą autentyczne opowieści biorących udział w przedstawieniu Polaków i Niemców przesiedlonych po II wojnie światowej oraz groteskowy obraz »Wielkiej Historii« w postaciach Józefa Stalina, Francisa D. Roosevelta i Winstona Churchilla. Kolejny sukces odniósł Klata »Oresteją« według Ajschylosa (Stary Teatr w Krakowie, 2007) — autorską interpretacją tragedii, łączącą brutalność, subtelną poezję i ironiczne cytaty z popkultury" — napisał prof. Dariusz Kosiński w biogramie artysty zamieszczonym w Encyklopedii Teatru Polskiego. 1 sierpnia 2007 r. premierę miał "Triumf Woli" — spektakl, który przygotował z okazji 63. rocznicy wybuchu powstania warszawskiego dla Muzeum Powstania Warszawskiego. "Aktor czytał listy i wspomnienia Niemców pacyfikujących ten zryw. Przywołał wspomnienia generała Reinefartha, nazywanego katem Warszawy, który w urządzonej przez siebie rzezi Woli widział niezwykle plastyczne widowisko. Po spektaklu w Muzeum Powstania Warszawskiego zapadła głucha cisza. Kombatanci dziękowali Klacie, bo niektórym się wydawało, że nic ich już nie może poruszyć " — pisał Rafał Geremek. "Następne dwa przedstawienia, które z różnych powodów zdobyły rozgłos, tworzą swoisty dyptyk podejmujący w sposób ironiczny i krytyczny problematykę władzy i rewolucji . Jego pierwszą część stanowiło przedstawienie »Szewcy u bram« według Stanisława Ignacego Witkiewicza (2007), oczekiwane jako rozprawa z rządami prawicy, ale uznane przez większość komentatorów za rozczarowanie. Przeciwnie — za jeden z największych triumfów artystycznych Klaty — uznano »Sprawę Dantona« Stanisławy Przybyszewskiej (Teatr Polski we Wrocławiu, 2008) — ironiczny i krytyczny obraz rewolucji zbudowany za pomocą brawurowo wykorzystanych »anachronicznych« środków i znaków (słynna sekwencja Marsylianki »granej« przez jakobinów na piłach mechanicznych)" — ocenił w biogramie artysty prof. Kosiński. W 2009 r. w Narodowym Starym Teatrze w Krakowie Klata przygotował adaptację "Trylogii" Henryka Sienkiewicza , osadzoną w noclegowni dla bezdomnych. Ich historia została przedstawiona przez jej mieszkańców w sposób jednocześnie prześmiewczy, ale też uruchamiający siłę narodowych mitów i fantazji. W latach 2013-2017 Jan Klata był dyrektorem Narodowego Starego Teatru im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie. Wbrew protestom, nie przedłużono mu kadencji. To podczas wystawionego na deskach tego teatru spektaklu "Do Damaszku" wybuchł skandal — aktywiści prawicowej "Gazety Polskiej" urządzili prowokację, wykrzykując z widowni "hańba!" . Po spektaklu do ministra Glińskiego wpłynął list otwarty , którego sygnatariusze domagali się odwołania Klaty z funkcji dyrektora teatru. Podpisali się pod nim m.in. Jerzy Zelnik , Halina Łabonarska i Jan Pietrzak. "Dyrektor Jan Klata niezrażony powszechnym oburzeniem na takie praktyki, z całą konsekwencją realizował i nadal realizuje, na narodowej scenie — finansowanej przez podatników — plan niszczenia polskiej tradycji . W swojej polityce programowej konsekwentnie posługuje się prowokacją polityczną i obyczajową" — przekonywano w liście. Jak podkreślał sam reżyser kilka lat później w rozmowie z Onetem, drugą stroną medalu w tamtej sytuacji był "kompletnie bezrefleksyjny mechanizm działania mediów w Polsce". "Kilkanaście osób z klubu »Gazety Polskiej«, ekipa telewizyjna pani Stankiewicz, wchodzą na widownię Starego Teatru przebrani za widzów, aby »spontanicznie« wyrazić swoje niezadowolenie gwiżdżąc w gwizdki i obrażając aktorów. Co robią media? Nie wskazują na absurdalność całej ustawki. Kilkanaście ekip telewizyjnych przyjeżdża do mnie z pytaniem: »Panie dyrektorze, ale kopulowali czy nie kopulowali«? Jeżeli do tego sprowadzamy spektakl teatralny, kupujemy narrację »Pudelka«, to życzę szczęścia i dużo zdrowia wolnym mediom. Nota bene: nie kopulowali — po pięciu latach ujawniam czytelnikom Onetu tę informację" — mówił Klata w rozmowie z Przemysławem Bollinem w 2018 r. Jesteśmy karłami przy tych, którzy odzyskali niepodległość . Jesteśmy zaiste zupełnie innym sortem. Święto niepodległości stało się świętem agresywnych, jaskiniowych frustratów. Każdy kretyn tatuuje sobie w możliwie widocznym miejscu kotwicę powstańczą albo okleja samochód z wyciętym katalizatorem napisem "Pamiętamy" W roku 2015 Klata wyreżyserował w krakowskim teatrze własną wersję "Wroga ludu" Henrika Ibsena. 12 maja 2017 r. premierą "Wesela" według Stanisława Wyspiańskiego pożegnał się z dyrekcją Narodowego Starego Teatru im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie. W 2018 r. zwyciężył w plebiscycie O!lśnienia w kategorii Teatr za ów spektakl. "Za poetycki i piękny spektakl pokazujący moc zespołu aktorskiego, siłę tekstu Wyspiańskiego i wyobraźnię oraz rzemiosło reżysera" — podano w uzasadnieniu. Reżyser jest też laureatem wielu innych nagród, m.in. Paszportu "Polityki" (2006) i Nagrody im. Konrada Swinarskiego przyznanej przez miesięcznik "Teatr" dla najlepszego reżysera sezonu 2007/2008 za "Sprawę Dantona" (2008), nagrody Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2009). Zdobył łącznie ponad 40 nagród i wyróżnień na festiwalach w Polsce. Listopad 2018 r. przyniósł Janowi Klacie jedno z ważniejszych europejskich wyróżnień — statuetkę Nowe Rzeczywistości Teatralne w ramach XVII Europejskiej Nagrody Teatralnej (nagroda została wręczona 17 listopada 2018 r. w Teatrze Aleksandryjskim w Petersburgu). Artysta został drugim — po Krzysztofie Warlikowskim — polskim laureatem tej nagrody. W 2024 r. artysta przygotował dwa przedstawienia — "Państwo / Der Stadt" Platona we własnej adaptacji, reżyserii i opracowaniu muzycznym w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie oraz "Folwark zwierzęcy" według George'a Orwella w Teatrze Śląskim im. Wyspiańskiego w Katowicach. W trakcie swojej kariery artystycznej wyreżyserował 60 spektakli na deskach teatrów we Wrocławiu, w Gdańsku, Bydgoszczy, Krakowie i Warszawie oraz w Grazu, Dusseldorfie, Bochum, Berlinie, Pradze i Moskwie.