NIK konieczne jest oszacowanie przez MF wartosci luki we wpywach z CIT do budzetu

W ocenie Najwyższej Izby Kontroli (NIK) przedstawionej w czwartek luka we wpływach budżetowych z tytułu podatku od dochodów osób prawnych liczona jest w dziesiątkach miliardów złotych i stanowi istotny problem gospodarczy. Jak podała NIK w najnowszym raporcie, ostatnie szacunki Ministerstwa Finansów (MF) wykonane w grudniu 2021 r. dotyczyły lat 2014–2017 i określały poziom luki na 18,2–49,8 mld zł. "W MF nie szacowano wartości i struktury luki CIT z uwzględnieniem działalności podatników w wymiarze krajowym oraz zagranicznym. Nie badano również struktury i czynników determinujących lukę CIT właściwą dla podatników pozostających we właściwości niewyspecjalizowanych urzędów skarbowych (nUS)" - stwierdzono. Kontrolą objęto Ministerstwo Finansów, pięć izb administracji skarbowej i 10 urzędów skarbowych w latach 2021-2023. Według raportu NIK nadzór KAS nad prawidłowością rozliczeń CIT, podatników obsługiwanych przez niewyspecjalizowane urzędy skarbowe, "nie był w pełni prawidłowy". "Naczelnicy tych urzędów nie egzekwowali rzetelnie podstawowych obowiązków od podatników CIT oraz zbyt rzadko ich kontrolowali pomimo wysokiego ryzyka wystąpienia nieprawidłowości" - stwierdziła izba. Wskazała, że zdecydowaną większość podatników CIT oraz grupę o wysokim ryzyku nieprzestrzegania prawa podatkowego stanowią mniejsze podmioty. NIK zauważyła również brak konsekwencji w uchylaniu NIP podatnikom, z którymi nie było w ogóle kontaktu lub co do których dysponowano informacjami o ich fałszywych lub fikcyjnych danych adresowych. "Zaniechania w tym zakresie miały negatywny wpływ na wiarygodność danych w Krajowym Rejestrze Sądowym oraz na bezpieczeństwo obrotu gospodarczego" - wskazała. Według raportu NIK liczba brakujących zgłoszeń NIP-8 w skali kraju wynosiła 58,3 tys. (w tym w woj. mazowieckim – 33,3 tys.). "Niezgłoszenie danych jest wykroczeniem skarbowym" - przypomniała. We wszystkich urzędach NIK stwierdziła zaniechania bądź niekonsekwentne działania w egzekwowaniu rocznych zeznań podatkowych. Na koniec czerwca 2023 r. liczba niezłożonych zeznań za lata 2017-2022 w skali kraju wynosiła aż 1,25 mln, najwięcej w województwie mazowieckim (447,5 tys.). Według ustaleń NIK, w MF nie obejmowano także nadzorem wykorzystywania przez niewyspecjalizowane US stwierdzonych nieprawidłowości w VAT, które miały bezpośredni wpływ na prawidłowość rozliczeń w CIT w toku przeprowadzonych wobec podatników CIT czynności sprawdzających i kontroli podatkowych. Ta nieprawidłowość wystąpiła w 40 proc. skontrolowanych urzędów. W ocenie NIK, urzędy skarbowe nie były przygotowane kadrowo i organizacyjnie do skutecznego i prawidłowego rozliczania CIT, pomimo że podatnicy CIT pozostający we właściwości naczelników niewyspecjalizowanych urzędów stanowili w 2022 r. 96 proc. wszystkich podatników CIT, odpowiadali za 8 proc. deklarowanych przychodów, 19 proc. dochodu, 36 proc. strat podatkowych i 13 proc. podatku należnego. Jak poinformowała izba w polskim systemie organów administracji skarbowej podatek dochodowy od osób prawnych rozlicza 379 urzędów skarbowych niewyspecjalizowanych (nUS) i 21 urzędów wyspecjalizowanych (w tym jeden obejmujący swoją właściwością cały kraj w określonych sprawach). Wyspecjalizowane urzędy skarbowe obsługują niektóre kategorie podatników (jest ich ok. 40 tys.) o istotnym znaczeniu gospodarczym lub społecznym, m.in. osiągających przychody ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług o równowartości w walucie polskiej powyżej 3 mln euro (tj. 14,1 mln zł). "Działalność tych urzędów była przedmiotem kontroli prowadzonych przez NIK w ostatnich latach, w tym w szczególności w zakresie agresywnej optymalizacji podatkowej (Agresywna optymalizacja podatkowa w zakresie CIT)" przypomniała izba. Zaznaczyła, że pozostali podatnicy CIT (blisko 1 mln) są obsługiwani przez naczelników urzędów skarbowych właściwych miejscowo, czyli tzw. niewyspecjalizowanych urzędów skarbowych. NIK zwróciła uwagę, że w latach 2021–2023 (I półrocze) nastąpił znaczący wzrost liczby podatników CIT z 851 tys. do ponad miliona. W największym stopniu zwiększyła się liczba spółek prawa handlowego (o 30 proc.). Kwota łącznych wpływów z CIT wzrosła z 52,6 mld zł w 2020 r. do 85,2 mld zł w 2022 r. (tj. o 62 proc.), a w I półroczu 2023 r. wyniosła 52 mld zł. "Wzrostowi liczby podatników towarzyszył wzrost wpływów w niewyspecjalizowanych urzędach skarbowych – z 5,9 mld zł w 2020 r. do 11,3 mld zł w 2022 r., a w I półroczu 2023 r. osiągnęły poziom 6,3 mld zł" - wskazała izba. Kontrola NIK wykazała "istotne bariery" organizacyjno-kadrowe, które utrudniały skuteczny nadzór naczelników nUS nad prawidłowością rozliczeń podatników CIT. W trakcie kontroli ustalono także, że 43 nUS obsługujące prawie 19 tys. spółek prawa handlowego nie przeprowadziły przez 2,5 roku żadnej kontroli w CIT, a kolejne 57 urzędów obsługujących 26 tys. spółek przeprowadziło w tym okresie tylko po jednej kontroli. Mając na uwadze fakt, że 96 proc. wszystkich podatników CIT było zarejestrowanych w nUS, a z danych pozyskanych z kontrolowanych izb administracji skarbowej wynika, że w niewyspecjalizowanych US prowadzone są średnio dwie kontrole podatkowe CIT na 1 tys. podatników, zdaniem NIK konieczne jest zwiększenie aktywności kontrolnej nUS w obszarze CIT. Zdaniem NIK przygotowania nUS do rozliczania CIT nie poprawiła decyzja Szefa Krajowej Administracji Skarbowej z 2022 r. "Polecił on wtedy reorganizację jednostek KAS, czego następstwem było przeniesienie 25 proc. pracowników kontroli podatkowej z urzędów skarbowych do urzędów celno-skarbowych" - zauważyła NIK. NIK przedstawiła też wnioski pokontrolne skierowane do Ministra Finansów m.in. o podjęcie działań legislacyjnych zmieniających ustawę o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników przez wprowadzenie możliwości uchylania z urzędu NIP, jeżeli podatnik nie istnieje lub mimo podjętych udokumentowanych prób nie ma możliwości skontaktowania się z nim albo jego pełnomocnikiem, lub podane dane identyfikacyjne okażą się niezgodne z prawdą, lub gdy podatnik albo jego pełnomocnik nie stawia się na wezwania organu podatkowego. NIK wskazała też konieczność oszacowania luki CIT. Do Szefa KAS NIK wnioskuje m.in. o podjęcia działań zmierzających do zapewnienia kadr adekwatnych do potrzeb i ryzyk podatkowych wiążących się z działalnością podatników CIT pozostających we właściwości naczelników nUS.