Coraz mniej pieniedzy z podatku cukrowego

Wpływy z podatku cukrowego w ubiegłym roku wyniosły prawie 1,5 mld zł — poinformował resort finansów. Tym samym do budżetu trafiło o 156 mld zł mniej niż rok wcześniej. Jednocześnie według danych GUS spożycie cukru w Polsce wzrosło. W 2023 r. było to 43,2 kilograma na osobę wobec 42,8 kg rok wcześniej. Dane GUS obejmują nie tylko bezpośrednią konsumpcję, ale też cukier wykorzystywany do wytwarzania innych produktów, np. napojów, a oficjalnym celem wprowadzenia podatku cukrowego w 2021 r. było ograniczenie spożycia właśnie napojów słodzonych. Dane GUS nie są oczywiście bezpośrednim dowodem na to, że podatek nie działa, bo obejmują zbyt szeroki zakres rynku, ale z informacji organizacji branżowych wynika, że nie ma zmian w wielkości konsumpcji napojów. Andrzej Gantner, wiceprezes i dyrektor generalny Polskiej Federacji Producentów Żywności, mówi, że podatek nieco wpłynął na skład niektórych napojów, powodując wzrost udziału w nich soków do ponad 20 proc. Bezpośrednim skutkiem był też początkowy wzrost cen o 20-30 proc. — Ale tak jak w innych krajach pierwszy szok cenowy minął mniej więcej po roku i konsumenci po prostu zaakceptowali nowe poziomy. Nie ma natomiast specjalnych zmian w strukturze spożycia. Jest mniej więcej taka sama — mówi Andrzej Gantner. Ministerstwo Zdrowia, które było największym orędownikiem wprowadzenia opłaty, uzasadniając ją kreowaniem „prozdrowotnych wyborów konsumentów”, unika jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy cel udało się osiągnąć. W odpowiedzi na pytania PB resort poinformował, że w pierwszym roku obowiązywania przepisów „odnotowano znaczący wzrost cen słodzonych napojów bezalkoholowych oraz jednoczesny spadek popytu na te produkty”. Ale zaraz przyznał, że przyczyną spadku popytu mogła być pandemia COVID-19, a nie wysokie ceny. „Aby ocenić długofalowe skutki wprowadzenia opłaty cukrowej, w ramach realizacji Narodowego Programu Zdrowia (NPZ) zaplanowano przeprowadzenie przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH-Państwowy Instytut Badawczy w 2022 oraz 2025 r. badania preferencji konsumentów dotyczących wyborów żywieniowych po wprowadzeniu opłaty cukrowej od napojów słodzonych oraz wyborów dostępnych na rynku produktów słodkich na reprezentatywnej próbie 1000 dorosłych Polaków” — poinformowało Ministerstwo Zdrowia. Co oznacza, że ma jeszcze problem z oceną efektywności opłaty. O skuteczności podatku cukrowego nie chce mówić Ministerstwo Finansów, dzieli się jednak danymi o wpływach z opłaty cukrowej w ostatnich latach. Wynika z nich, że najwyższe dochody odnotowano w 2022 r. — wyniosły prawie 1,65 mld zł. W 2021 r., czyli w pierwszym roku działania podatku, fiskus zainkasował 1,63 mld zł. W następnych dwóch latach pieniędzy było jednak zauważalnie mniej. W 2023 r. do kasy państwa wpłynęło 1,49 mld zł, a do końca października w tym roku 1,13 mld zł, co sugeruje, że tegoroczny wynik może być gorszy niż ubiegłoroczny. Teoretycznie może to oznaczać, że opłata działa. Jej wysokość nie zależy od ceny, lecz od zawartości cukru (lub substancji słodzącej) w 100 mililitrach napoju. Im mniej cukru w napojach, tym niższa danina. Jednak takie proste rozumowanie to za mało, bo podatek maleje, gdy co najmniej 20 proc. składu produktu stanowi sok. I na taką zmianę z strukturze napojów zwraca uwagę Andrzej Gantner. — Niestety, konstrukcja podatku nie zachęcała do znaczącej redukcji zawartości cukru w produktach. Co więcej, objęto nim także napoje niezawierające cukru, lecz substancje słodzące, które z cukrem nie mają nic wspólnego. To sugeruje, że głównym celem było jednak zapewnienie dodatkowych wpływów do budżetu państwa — mówi Andrzej Gantner, dodając, że gdyby chcieć zmieniać ten podatek, to należałoby wprowadzić większe zachęty do reformulacji w produktach i faktycznego nagradzania tych, którzy takiej zmiany w składzie produktu dokonują. — W tej chwili podatek absolutnie tego w sobie nie zawiera. Czy dodajemy mało cukru czy dużo, płacimy dokładnie tak samo. Dodatkowo należałoby znieść podatek na napoje, które żadnego cukru nie zawierają. Nie ma żadnego powodu zdrowotnego, żeby produkty typu zero cukru były opodatkowane podatkiem cukrowym — mówi Andrzej Gantner.