Dynamit ktory rozsadza Europe od srodka. Jest bardziej skorumpowana niz sie o tym mowi. "Polska staa sie brudniejsza"

— To było w stylu retro — śmieje się Ruta Kaziliunaite, koordynatorka litewskiej Specjalnej Służby Śledczej (STT), krajowej policji antykorupcyjnej. W listopadzie ubiegłego roku były lider partii Ruch Liberalny został skazany za przyjmowanie łapówek od kierownictwa MG Baltic — konglomeratu handlowego i nieruchomościowego. Nie chodziło o ukryte przelewy do spółek fasadowych, ale o staromodne zwitki gotówki : w domu i samochodzie posła STT znaleziono 242 tys. euro (1 mln zł). Jeśli chodzi o walkę z korupcją, Wilno osiąga jedne z najlepszych wyników w Unii Europejskiej. Bardzo trudno ją jednak mierzyć, z natury pozostaje ona ukryta. Organizacja Transparency International ocenia, jak w tej kwestii postrzegane są dane kraje. W tym aspekcie Litwa mocno awansowała — z 48. miejsca na świecie w 2012 r. na 34. w 2023 r. Europejskie Centrum Badań nad Walką z Korupcją i Budowaniem Państwowości (ERCAS), organizacja akademicka, która mierzy uczciwość publiczną i przejrzystość, plasuje Litwę wśród 20 krajów z najlepszymi wynikami w obu kategoriach . Członek UE przegrywa walkę z korupcją. "Kolesie" To jeden z tych sukcesów, którym UE lubi się chwalić. W Europie znajdują się najmniej skorumpowane kraje na świecie, a eurokraci postrzegają swój blok jako siłę napędową reform . UE wymaga od państw kandydujących poprawy zarządzania, zanim będą mogły wstąpić w jej szeregi. Ma to stworzyć z nich wiarygodne państwa członkowskie unijnej wspólnoty. Niestety, dane z ostatniej dekady mówią co innego . Litwa i jej bałtyccy sąsiedzi, Estonia i Łotwa, znacznie poprawiły się w kwestii walki z korupcją. U innych krajów jednak, szczególnie tych o komunistycznej przeszłości, które przystąpiły do UE w 2000 r., niewiele się w tej kwestii zmieniło. UE ma swoje za uszami Polska — pod względem korupcji stosunkowo "czysty" kraj — pod rządami populistycznego rządu w latach 2015-2023 stała się "brudniejsza" . Rumunia uwięziła tysiące nieuczciwych urzędników — ich miejsce zajęli politycy stosujące podobne praktyki. W Bułgarii, Czechach i Słowacji oligarchowie przetrwali dłużej od prokuratorów. Pod nieliberalnymi rządami Viktora Orbana Węgry stały się tak skorumpowane, jak niektóre kraje Afryki i Bliskiego Wschodu. Były blok sowiecki nie jest jedynym regionem, o który należy się martwić. Podobnie jest z Europą Południową. Choć w Hiszpanii wyszła na jaw skala korupcji obecnej podczas światowego kryzysu finansowego, nie doprowadziło to do wielkich reform. Włochy nieco się w tej kwestii poprawiły, ale również bez imponujących efektów. Czara goryczy się przelała. Węgrzy mają dość. "Nie widzieliśmy czegoś takiego w ciągu ostatnich 30 lat. To początek końca rządów Viktora Orbana" Problem z korupcją ma również Grecja — reformy narzucone jej przez UE i MFW po kryzysie euro jedynie w niewielkim stopniu poprawiły sytuację. W 2019 r. grecka prokurator, która ścigała firmę farmaceutyczną Novartis za przekupywanie lekarzy, została zwolniona. Niedługo po tym władze postawiły ją w stan oskarżenia, mimo że firma przyznała się do winy i zapłaciła 347 mln dol. (1,3 mln zł) grzywny (w zeszłym roku została uniewinniona). Co gorsza, skandalami korupcyjnymi nękane były same instytucje UE. Pod koniec 2022 r. belgijska policja aresztowała kilku członków Parlamentu Europejskiego i ich pomocników za przyjmowanie łapówek od Kataru (przejęła wówczas prawie 1 mln euro, czyli ok. 4,2 mln zł, w gotówce). Klątwa zasobów W wielu krajach — takich jak Armenia, Gruzja, Mołdawia i Ukraina — zwolennicy walki z korupcją chcą przystąpić do UE właśnie po to, by oczyścić rządy z nieuczciwych praktyk finansowych . Ich nadzieje mogą być jednak płonne, skoro UE nie jest w stanie poradzić sobie z korupcją nawet we własnych instytucjach. Co idzie nie tak? Chociaż reformy podejmowane przez UE mają zmniejszać rozmiary korupcji, miliardy euro, które rozdaje blok, mogą do niej zachęcać . Korupcja jest zwykle wysoka w krajach bogatych w zasoby naturalne — to tzw. klątwa zasobów. Kiedy pomoc UE trafia do krajów o słabych instytucjach, "działa to, jak klątwa zasobów" — mówi Alina Mungiu-Pippidi, badaczka korupcji, która kieruje ERCAS. Rzeczywiście, w wielu przypadkach korupcji niemałą rolę odgrywa pomoc finansowa ze strony Brukseli. Węgierskie projekty infrastrukturalne finansowane przez UE konsekwentnie trafiają do biznesmenów powiązanych z Orbanem. W Czechach, Bułgarii i Rumunii wielu dużych odbiorców unijnych dotacji rolnych to agrobiznesy z podejrzanymi powiązaniami z politykami. Wspierany przez UE włoski fundusz pomocy ofiarom pandemii stał się celem oszustwa na kwotę 600 mln euro (2,5 mld zł), o które europejscy prokuratorzy oskarżyli niedawno dziesiątki osób. W porównaniu z USA UE i jej członkowie są opóźnieni w egzekwowaniu prawa. W 1997 r. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) — zrzeszająca głównie bogate kraje — podpisała konwencję antykorupcyjną. Od tego czasu na mocy traktatu Stany Zjednoczone przeprowadziły prawie 80 proc. skutecznych postępowań przeciwko firmom oskarżonym o nieuczciwe praktyki. Rządom europejskim trudno jest zajmować zyski pochodzące z korupcji: większość z nich może to robić tylko wtedy, gdy są one powiązane z konkretnym wyrokiem skazującym. Żaden z nich nie ma "nakazów dotyczących niewyjaśnionego majątku" (UWO), takich jak te w Wielkiej Brytanii. Pozwalają one tamtejszemu rządowi skonfiskować aktywa, jeśli nie mają one wiarygodnego pochodzenia prawnego. Próby oczyszczenia Sytuacja może się jednak zmienić. W kwietniu UE nakazała członkom w ciągu 30 miesięcy przyjąć przepisy dotyczące UWO. Prokuratura Europejska (EPPO), uruchomiona w 2021 r. na rzecz ścigania nadużyć funduszy UE, nadrabia zaległości w stosunku do USA. W 2023 r. prokuratorzy EPPO wnieśli 139 aktów oskarżenia, co stanowi wzrost o 50 proc. w porównaniu z rokiem poprzednim. Wydali też nakazy zamrożenia środków o wartości 1,5 mld euro (6,4 mld zł), co jest godne szacunku nawet jak na amerykańskie standardy. Stawką jest nie tylko ekonomia. USA i UE postrzegają korupcję jako kwestię bezpieczeństwa : Rosja i inne autokracje wykorzystują gotówkę do niszczenia demokracji. Korupcja stwarza "podatność na zagrożenia w całej gospodarce i w systemie politycznym" — mówi Richard Nephew, globalny koordynator ds. walki z korupcją w amerykańskim Departamencie Stanu. "Używają różnych taktyk zastraszania, często grożą wysłaniem na front". Rząd w Kijowie znalazł własny sposób na krytyków władz Kluczowym polem antykorupcyjnej bitwy jest obecnie Ukraina, gdzie silna jest zarówno korupcja, jak i ruchy antykorupcyjne. Ukraińscy aktywiści twierdzą, że proces akcesji do UE napędza reformy, ale nie przebiega on gładko. W czerwcu zwolnieni zostali antykorupcyjni działacze, którzy kierowali ministerstwami infrastruktury i odbudowy. 14 sierpnia szef rządowego urzędu antymonopolowego został aresztowany za rzekome przejęcie mienia o wartości 1,35 mln dol. (5,2 mln zł), choć sam zaprzecza zarzutom. Oczywiście takie aresztowania mogą być postrzegane jako dowód na to, że reformy przynoszą efekty. Ukraina posiada światowej klasy internetowe systemy przejrzystości zamówień publicznych, znane jako Prozorro i DREAM, które pozwalają każdemu zobaczyć, w jaki sposób przyznawane są kontrakty. Krajowi śledczy ds. walki z korupcją zaczynają wykonywać swoją pracę — mówi Tetiana Chutor, szefowa Instytutu Idei Legislacyjnych, kijowskiego think-tanku prawniczego. Ambicją Ukrainy jest stać się następną Litwą. Kijów obawia się jednak, że podobnie jak Grecja, nigdy nie zdoła się oczyścić z korupcji — a jeśli do tego dojdzie, będzie to zniechęcająca porażka dla Europy.