Historia filozofii nowozytnej bedaca czyms wiecej niz tylko historia

Verneaux stwierdził w przedmowie do książki, że choć może to być zadziwiające dla czytelników, on pozwala sobie w swoim dziele na krytyczne uwagi wobec prezentowanych filozofów i systemów. Wyjaśnienie tego postępowania jest prozaiczne, ale jednocześnie wymagające pewnej dozy naukowej odwagi, której zdaje się brakować wielu autorom. Verneaux przyznał, że krytyczne uwagi zostały zamieszczone w jego książce, gdyż studiowanie historii filozofii nie jest celem samym w sobie, lecz środkiem do nauki myślenia. Studiowanie historii filozofii bez uwag krytycznych byłoby zaprzeczeniem temu, że filozofia poszukuje prawdy. Te krytyczne uwagi porozrzucane po książce mają charakter komentarza do prezentowanych zagadnień z punktu widzenia arystotelesowsko-tomistycznej filozofii realistycznej. Takie podejście do kwestii historii filozofii już jest cenne i odmienne w stosunku do tego, co standardowo jest oferowane czytelnikom w tym temacie. Zaś wartości temu nastawieniu dodaje fakt, że Verneaux zdaje się nie epatować swoimi komentarzami, lecz serwuje je w umiarkowany sposób. Pozostaje to pierwszym i być może najważniejszym atutem omawianej książki. Inną wartościową cechą publikacji ks. Verneaux jest bardzo przejrzysty sposób segregowania materiału i prowadzenia narracji. Verneaux podzielił swoją książkę na blisko dziesięć rozdziałów, zawierając w nich kontynentalny racjonalizm czasów nowożytnych, brytyjski empiryzm, kantyzm jako syntezę nowożytnego aprioryzmu reprezentowanego przez racjonalistów i aposterioryzmu forsowanego przez empirystów, a także niemiecki idealizm, będący reakcją na filozofię Kanta. Odnośnie samych niemieckich idealistów, Verneaux przedstawił nawet klucz, według którego zostali oni uszeregowani w jego książce. Napisał, że niemieccy idealiści są prezentowani w kolejności Fichte, Schelling, Hegel, ponieważ warunkuje to sama geografia i chronologia zdarzeń. Wszyscy ci myśliciele zetknęli się z Uniwersytetem w Jenie, gdzie Fichte wykładał w latach 1794-1799, Schelling w latach 1798-1803, zaś Hegel w latach 1801-1807. Nawet międzyludzkie relacje (prywatne znajomości między tymi filozofami) wpływają na ten układ prezentacji, co Verneaux także pokrótce omówił. Francuski Autor jednocześnie przyznał, że niestety czasami jesteśmy skazani na pewnego rodzaju arbitralność w segregowaniu treści. Zdaniem Verneaux, gdyby historia nie była niesprawiedliwa i powszechny zwyczaj nie nakazywał rozpoczęcia wykładu historii filozofii nowożytnej od Kartezjusza, pierwszy rozdział podręcznika powinien zostać poświęcony kardynałowi Mikołajowi z Kuzy, który filozoficznie zdominował okres renesansu. Być może lepiej byłoby być oryginalnym także w tym aspekcie i cały swój wywód rozpocząć od tego mniej znanego w porównaniu z Kartezjuszem autora. Postacie Kartezjusza i Mikołaja z Kuzy przypominają jak ważne dla filozofii nowożytnej było chrześcijaństwo i chrześcijańskie środowisko akademickie, nawet jeśli dojrzała forma filozofii nowożytnej pozostaje karykaturą chrześcijaństwa. Verneaux dał do zrozumienia czytelnikom, że heglizm jest takim chrześcijaństwem wypłukanym z chrześcijaństwa. Pozwolę sobie na poszerzenie tematu chrześcijańskich inspiracji filozofii nowożytnej. Przed momentem padło stwierdzenie, że Mikołaj z Kuzy był kardynałem. Z kolei Kartezjusz, o którym przytaczany przez kanonika Verneaux Jacques Maritain napisał, że jego wpływ rozciąga się na kilka wieków ludzkości, a końca szkód spowodowanych jego filozofią wciąż jeszcze nie widać, był wychowankiem jezuickiej szkoły i chociaż odszedł od propagowanej przez Kościół filozofii tomistycznej, to mimo wielu podróży i kontaktów z rozmaitymi środowiskami kulturowymi nigdy nie odstąpił od katolickiej wiary. Także jako katolik, co więcej kapłan, przedstawiony został mniej znany francuski racjonalista – Malebranche. Z kolei większe trudności w klasyfikacji pod względem konfesyjnym stwarza postać Pascala, który sprawiał wrażenie bardzo pobożnego katolika, lecz zdecydowanie skłaniał się ku jansenistycznym teoriom, które odchodziły od katolickiego dogmatu w kwestii braku wiary w powszechność odkupienia ludzkości przez Chrystusa. Ciekawostkę stanowi fakt, że także już wzmiankowani niemieccy idealiści byli bardzo mocno uwarunkowani chrześcijaństwem, choć, socjologicznie rzecz ujmując, jego protestancką formą. Verneaux podał do wiadomości czytelników, że cała ta trójka myślicieli studiowała teologię, chcąc zostać pastorami, a ich doktryny są w gruncie rzeczy zracjonalizowaną teologią. Inną ciekawą informacją, którą wnikliwy czytelnik jest w stanie wydobyć z dzieła Verneaux jest fakt, że filozofia nowożytna w znacznej mierze była determinowana przez matematykę. Marzeniem Kartezjusza, który wynalazł geometryczny układ współrzędnych było stworzenie filozofii na wzór geometrii. Nie przez przypadek, opisywany w dość oryginalny sposób przez Verneaux, Baruch Spinoza swoje słynne filozoficzne dzieło zatytułował Etyka wywiedziona na sposób geometryczny . Także wybitny umysł epoki baroku, Leibniz, który uchodzi za jednego z twórców rachunku różniczkowego, pragnął filozofii na wzór matematyki. Verneaux ten motyw uznał za ideę przewodnią w myśli Leibniza. Skrupulatny czytelnik zauważy, że idea filozofii uprawianej na modłę matematyczną towarzyszy filozofii nowożytnej do samego jej końca. Ślady tego typu myślenia są obecne u Kanta oraz w niemieckim idealizmie. Książki Historia filozofii nowożytnej nie sposób podsumować, gdyż urywa się ona po wyciągnięciu wniosków z idealizmu niemieckiego. Czytelnika można jedynie zaprosić do dogłębnego zapoznania się z tym nietuzinkowym podręcznikiem i sięgnięcia po jego kontynuację w postaci Historii filozofii współczesnej . Roger Verneaux, Historia filozofii nowożytnej , tłum. M. Beściak, Andegavenum 2024, 246 s.